Әскери-теңіз күштері 1993 жылы 2 сәуірде құрылды
Қазақстанда 2 сәуірде қазақстандық теңізшілер кәсіби мерекені атап өтеді. Бұл күні 1993 жылы Қазақстан Президенті Каспий теңізінің қазақстандық секторында аумақтық тұтастықты қамтамасыз ететін «Әскери-теңіз күштерін құру туралы» Жарлыққа қол қойды. Бұл ретте теңіз флотының рөлі, жетістіктері мен даму перспективалары туралы Әскери-теңіз күштерінің Бас қолбасшысы, контр-адмирал Сәкен Бекжановпен Sarbaz.kz тілшісіне сұхбат берді.
– Каспий өңірінің елдерімен әскери ынтымақтастық қалай жүзеге асырылады?
– Флот кез – келген дипломатияның ұзын қолы болып саналады, сондықтан ынтымақтастықты нығайтудың міндеттерінің бірі – әскери дипломатия. Халықаралық ынтымақтастық ақпарат алмасу бойынша бірқатар келісімдерді көздейді. Ежелгі уақытта айтылғандай: «адамдар тірілерге, өлілерге және теңіздегілерге бөлінеді». Сондықтан кемелердің технологиялық жабдықталғанына қарамастан, теңізде жұмыс істеу қауіпті. Теңіз – болжау мүмкін емес элемент және әртүрлі мәліметтермен алмасу тәуекелдерді азайтуға мүмкіндік береді. Мысалы, Каспий өңірінің елдері навигациялық-гидрографиялық, гидрометеорологиялық жағдай туралы ақпарат алмасады, сондай-ақ өзара көмек көрсетуді жүргізеді. Апаттық-құтқару бойынша әскери ынтымақтастықты нығайту шеңберінде Әзербайжан және Ресей флоттарымен бірлескен жаттығулар жиі өткізіледі. Биыл және келесі жылы Иранмен бірлескен жаттығулар өткізу жоспарлануда.
– Әскери-теңіз күштерінің құрамына қалай кіруге болады?
– 2020 жылдан бастап Ақтөбедегі Әуе қорғанысы күштері Әскери институтының базасында әскери-теңіз факультетін құру жұмыстары басталды. Осы жылдың 1 қаңтарынан бастап онда алты адам оқиды. Әзірге мамандарды екі мамандық – навигация және кеменің негізгі энергетикалық қондырғыларын зерттейтін штурмандар мен механиктер дайындайды. Мамандарды кемелерде қызмет етудің кең тәжірибесі бар офицерлер дайындайды. 1 қыркүйекте факультетке тағы жиырма адамды (екі мамандық бойынша даярлау үшін он адамнан тұратын екі бөлімше) жалдауды жоспарлап отырмыз. Болашақта факультет Ақтауға, біздің кемелерімізге және оқу-материалдық базаға жақын орналасуға тиіс. Факультетте оқу бес жылға созылады. Алғашқы екі курста теңіз мамандары олар үшін маңызды пәндерді – жоғары математика, физика және механика және басқа да жалпы білім беретін пәндерді оқиды. Үшінші курстан бастап олар арнайы пәндерді оқуға кіріседі. Факультетте үш дайындық деңгейі жоспарлануда. Бірінші деңгейде старшиналар даярланады, екінші деңгейде – офицерлер, үшінші деңгейде белгілі бір уақыт өткеннен кейін жаңа лауазымға тағайындалатын офицерлер үшін курстық дайындық жүзеге асырылады. Әскери-теңіз факультетіне түсу үшін тілек білдіруші өз ауданының немесе қаласының қорғаныс істері жөніндегі департаментіне жүгінуі керек, онда оған осы мәселе бойынша кеңес беріледі.
– Әскери-теңіз күштерінде жауынгерлік дайындықтың қандай жаңа әдістері қолданылады?
– Қазіргі кезеңде әскери-теңіз күштері әртүрлі бөлімшелерді қамтиды: теңіз жаяу әскерлері, арнайы мақсаттағы бөлімшелер, жағалаудағы байланыс бөлімшелері, қамтамасыз ету бөлімшелері. Осы бөлімшелердің әрқайсысы үшін жеке жауынгерлік дайындық бағдарламасы бар. Құрлықта да, теңізде де соғыс жүргізудің жаңа тәсілдерін енгізу үшін біз қазіргі заманғы әскери қақтығыстардың тәжірибесін жан-жақты зерттейміз. Жаңа әдістердің ішінде дрондармен күресті, ұшқышсыз ұшу аппараттары атап өтуге болады. Теңізшілер өз кезегінде қалада қорғаныс дағдыларын дамытады. Бұдан басқа, жауынгерлік топтар, бөлімшелер мен взводтар құрамында траншеялық қимылдарының әдістері белсенді енгізілуде. Жақын арада теңіз жаяу әскерлеріне арналған атқыштар тренажер кешендерін, сондай-ақ жүзу құрамына арналған тактикалық тренажер кешендерін алу жоспарлануда. Бұл тренажерлер Ақтаудағы оқу орталығының базасын нығайтуға көмектеседі. Бұл орталықта болашақ матростар кеме қызметін ұйымдастыру жөніндегі нұсқаулықты (қауіпсіздік жөніндегі нұсқаулық), сондай-ақ кеменің құрылғысын жан-жақты зерттеп, қажетті сынақтардан өтеді. Осының бәрін аяқтағаннан кейін ол өзінің бөлмелері, электронды жүйелері және қару-жарақтары бар үлкен су үйі болып табылатын кемеге түседі. Оның алған білімі оған осы алып теңіз мекенін шарлауға және бейімделуге көмектеседі. Оқу орталығының тағы бір мақсаты – теңіз жаяу әскерлерін даярлау. Бірінші айда теңіз жаяу әскерлерінің мерзімді сарбаздары ант қабылдағанға дейін сол жерде жас жауынгер курсынан өтеді. Әрі қарай, олар қазірдің өзінде теңіз жаяу әскерлерінің жауынгерлік бөлімдеріне кіреді.
– Қазақстандық Қорғаныс-өндірістік кешені қандай рөл атқарады?
– Қорғаныс-өнеркәсіп кешені өз мүмкіндігіне қарай жұмыс істейді. Мысалы, Орал «Зенит» зауытында Әскери-теңіз күштеріне арналған кемелер салынды, сонымен қатар оның күшімен флоттың қажеттіліктері үшін бірнеше қайықтар салынды. Осыған байланысты Қозғалтқыштар мен қару-жарақтарды біз әлі де шетелден сатып алатынымызды атап өту маңызды. Біздің тапсырысымыз бойынша «Зенит» зауыты құрылысы 2025 жылы аяқталуы тиіс, 750 тонналық заманауи көпфункционалды, қосалқы кеме жасау бойынша жұмыс істеуде. Болашақта ҚӨК қолдауымен экипажсыз төрт кеменің құрылысы жолға қойылады. Ақтауда әскери-теңіз күштері үшін екінші диверсияға қарсы десанттық-шабуыл қайығы салынуда, ол биыл қызметке кіруі тиіс. Осы жылы отандық өндірістің екі ұшқышсыз ұшу кешенін алу жоспарлануда.
– Қандай жетістіктерін атап айтуға болады?
– Олардың құрамында теңіз жаяу әскерлері және басқалары пайда болды. Қазақстандық теңізшілер бірлескен оқу-жаттығулар аясында түрлі әскер түрлерін басқаруды үйренді. 30 жыл ішінде олар Каспий теңізін игере алды. Жоспарларда Каспийден тыс Қара теңізге шығу идеялары бар, бұл өңір елдерімен әскери ынтымақтастық орнатуға мүмкіндік береді. Алайда геосаяси жағдайдың тұрақтануын күту керек.
– Алдағы перспективалары қандай?
– Болашақта, тиісті тәсілмен, Қазақстан Әскери-теңіз күштерінде жағалаудағы зымыран-артиллериялық әскерлердің, сондай-ақ ұшқышсыз авиация сияқты теңіз авиациясының болуына байланысты жеке кеме және жағалау топтамасы болуы тиіс деп ойлаймын. Осыған байланысты, біз ұшқышсыз авиациялық кешендердің санын көбейтуді жоспарлап отырмыз. Кемелер көптеген тапсырмаларды орындай алатын көп мақсатты болады. Перспективада қазақстандық әскери флоттың 25% экипажсыз кемелер болуға тиіс. Сонымен қатар кемелерді экипажбен бірге ұстау өте маңызды, өйткені техника адамдарды алмастыра алмайды, мысалы, скринингтік немесе патрульдік операцияларда. Жалпы, әскери-теңіз күштері РЭБ құралдарын, пилотсыз барлау және барлау-соққы кешендерін қолдана отырып, жоғары технологиялық болып қалуы керек. Олар теңгерімді, Каспий теңізінде Қазақстанның мүдделерін қорғауға қабілетті болуға тиіс.
