Баймак пен Якутскте жұртшылық не себепті алаңға шықты?
Башқұртстан мен Якутияда халық не үшін көтерілді? Бұл ұлттық қозғалыс па, әлде тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы митинг пе? Толығырақ Sarbaz.kz порталында.
Башқұрттар неге бас көтерді?
Башқұрт ұлтшылдарының жетекшілерінің бірі Фаил Алсынов «ұлтаралық алауыздықты қоздырғаны» үшін төрт жылға сотталды. Іс 2023 жылдың сәуір айының соңында Башқұртстанның Баймақ ауданындағы халық жиынында белсендінің сөзінен кейін басталған. Сот Алсыновтың «қара халық» деген сөздері «хачи», «чурки», «черномазые» деген сөздердің мағынасына сәйкес келеді деп шешкен. Екі күн бойы мыңдаған Башқұртстан тұрғыны жаппай наразылықтарға шығып, белсендіні босатуды талап етті. Олардың алтауы 10-нан 13 күнге дейін қамауға алынды. Бұл туралы «Медуза» порталында жарияланды.
Бірнеше мың адам (әртүрлі бағалаулар бойынша 5-10 мыңға дейін) – ерлер, әйелдер, жастар мен қарттар екі күн ішінде Башқұртстанның Баймақ қаласындағы сот ғимаратының жанына жиырма градус аязда екінші рет жиналды. Әжелер жүннен тоқылған шәліге оранған. Кейбірі аяқ киімге фольгадан жасалған табандар қойып алған. Мұның бәрін жиналғандар бір күн бұрын наразылық туралы келісілген чаттарда кеңескен.
Наразылықтың бірінші күні адамдар «Бостандық!» және «Біз қара халық!» деп ұрандаса, 17 қаңтар күні бұл ұранға «Күшіміз бірлікте!» деген ұран қосылды. Бұдан кейін телеграм арналары мен журналистер «Бостандық!» деп ұрандаған наразылық тобының бұл әрекетін Кремль мен Ресей билігіне қарсы акция ретінде сипаттады.
«Біз алаңға біреуге қарсы болғандықтан емес, тек Файлдың бостандығы үшін шығамыз», - деп түсіндірді әкімшілер митингтің қатысушыларына.
Файл Алсынов кім?
Сот процесі кезінде Башқұртстанның мыңдаған тұрғынның наразылыққа шығуына түрткі болған Фаил Алсынов – башқұрт ұлтшылдарының ең танымал көшбасшыларының бірі. Ол 37 жаста, үйленген, төрт баласы бар. Әріптестерінің айтуынша, Алсынов шағын жеке құрылыс компаниясында прораб лауазымында жұмыс істейді.
Паспортта белсендінің тегі «ч» әрпі арқылы Алчинов болып жазылған. Бірақ Башқұртстанда оны башқұрт тілінде «Алсынов» деп атайды. Алсынов Зилаир ауданындағы Башқұртстанның Юлдыбаев ауылында дүниеге келген. Ол башқұрт мемлекеттік университетінде тарихшы мамандығында оқыған. Оны бітіргеннен кейін «Кук буре» (Көк бөрі) ұлттық ұйымына кіреді. Онда бірнеше жылдан кейін төрағаның орынбасары болып сайланды.
Алсыновтың серіктесі Руслан Ғаббасов өзінің «Башқұрт ұлтшылының жазбалары» кітабында Алсыновтың башқұрт жұртшылығы арасында даңққа ие екенін атап өткен.
«Файл сөзге шешен жігіт. Ол башқұрт тілін жақсы біледі және әрдайым жергілікті халықпен башқұрт тілінде сөйлеседі. Оның сөйлеген сөздері әрқашан жанның тереңдігінежүректерге жетеді»", - деді Ғаббасов «Верстка» басылымына.
2014 жылы Алсынов «Кук буреден» кетіп, Руслан Ғаббасовпен бірге республикада танымал оппозициялық саяси күшке айналған «Башкорт» жаңа башқұрт ұлттық ұйымын құрды. Оның «ВКонтакте» әлеуметтік желісіндегі тобына 60 мыңнан аса адам тіркелді. Бұл ұйым негізінен ауыл жастарына басымдық берді.
Белсенділер Кремльден республикаға тәуелсіздік беруін сұрады, башқұрт тілін қорғау және насихаттау шараларын күшейтуді талап етті, Республика Үкіметіндегі ұлттық квоталарды (ұлты бойынша башқұрттар негізгі лауазымдарды атқаруы үшін) және ресурс өндіретін кәсіпорындарды ұлттандыруды жақтады.
2020 жылы Алсынов Шихан Көштаудағы наразылықтардың негізгі ұйымдастырушыларының бірі болды. Республиканың түкпір-түкпірінен бірнеше мың адам қауіпсіздік күштерімен қақтығысқа түсіп, Республика басшысы Радий Хабировты тауға қорғаныс мәртебесін беруге көндірді.
Сол жылы Башқұртстанның Жоғарғы Соты «Башқұрт» ұйымын экстремистік ұйым деп танып, оның қызметіне тыйым салды. Бірнеше айдан кейін Руслан Ғаббасов қылмыстық қудалаудан қорқып, Ресейден кетіп, Литвада саяси баспана алды. Ал Фаил Алсынов Башқұртсанда қалды. Ресейдің Украинаға шабуылы басталғаннан кейін Алсыновты полиция бірнеше рет ұстап, бірақ ол тез арада айыптаусыз босатылды.
Алсынов не үшін сотталды?
Фаил Алсынов Баймақ ауданындағы халық жиынында сөйлеген сөзінен кейін ұлтаралық алауыздықты қоздырды деп айыпталды. Сондықтан ол өзі тұратын Уфада емес, Баймақта сотталды.
Фотода: Фаил Алсынов сот залында. 17 қаңтар, 2024 жыл
Баймақ – Башқұртстанның оңтүстік-шығысындағы Челябі облысымен шекарадағы шағын моноқала. Баймақ ауданы және көршілес қалалар Учалы, Белорецк, Акяр «Башкирское Зауралье» деп аталады. Бұл таулы аймақ ғасырлар бойы өмір сүріп келе жатқан башқұрттардың байырғы жерлері. Мұндағы жергілікті тұрғындардың басым көпшілігі – башқұрттар.
«Башкирское Зауралье» көмір, мыс, мырыш, алтын сияқты табиғи ресурстарға бай. Оны өндірумен Ресейдің ірі өнеркәсіптік компаниялары айналысады, олардың бас кеңселері Башқұртстаннан тыс жерлерде орналасқан. Осы жағдай және табиғи қазбаларды өндіру судың, топырақтың және ауаның үнемі ластануына себеп болатыны республика тұрғындарын қынжылтады. Экологтар «Башкирское Зауралье» – Башқұртстандағы ең проблемалы аймақ» деп санайды. Ал жергілікті тұрғындар соңғы бес жылда үнемі наразылық шараларын өткізіп келеді.
2023 жылдың көктемінде мұнда экологиялық мәселелер бойынша бірден екі үлкен акция өтті. Мамыр айында Баймақ ауданының Темясово ауылында Еділ табиғатты пайдалану департаментінің жоспарларына наразылық білдіру үшін бірнеше мың адам жиналды. Шенеуніктер Екатеринбургтің «Уральская геологосъемочная экспедиция» компаниясымен бірлесе отырып, ауданда алтын кен орнын іздеуге жиналды. Бұдан бір ай бұрын Баймақ ауданының басқа ауылы Ишмурзинода осыған ұқсас тақырыпта жиын өтті. Жергілікті тұрғындар алтын өндіруші Еуразиялық тау-кен компаниясы өз ауылының жанында карьер қазуды жоспарлап отырғанына наразы болды. Олар ашық алтын өндіру өзендер мен шабындықтардың ластануына әкеледі деп сескенді.
Бұл жиынға Фаил Алсынов Уфадан арнайы барып, ең беделді башқұрт белсенділерінің бірі ретінде сөз сөйледі. Алсынов башқұрттардың өз жері, тілі, президенті және халықтық сайлауы қалмағанын, бірақ өз жерлерін қорғаудың орнына башқұрт жігіттерінің өліп жатқанын мәлімдеді.
«Бөгде адамдар келіп, біздің жерімізді алады! Бұл – біздің жеріміз! Біз бұл жерден ешқайда кетпейміз. Армяндар өз еліне кетеді, орыстар Рязанға кетеді, татарлар Татарстанға кетеді, қара халық өз еліне кетеді. Біз ешқайда кете алмаймыз, өйткені біздің үйіміз осында», - деді Алсынов.
Алсыновтың сөзіне сараптама жүргізген лингвистер «қара халық» сөзін башқұрт тілінен орыс тіліне, оны» Азиядан келген мигранттардың теріс түсті сипаты» деп санады. Алсыновтың өзі республика басшысы Радий Хабировқа жолдаған хатында сарапшылар оны дұрыс түсінбегенін деп атап етті. Оның айтуынша, ол бұл сөзді «қара жұмысшылар» мағынасында қолданған.
«Біздің әдет-ғұрыптарымыз бен дәстүрлерімізді құрметтейтін, заңдарымызды бұзбайтын болса, басқа халықтардың өкілдерінеешқандай шағымымыз жоқ», - деп жазған ол.
Қылмыстық іс қозғалғаннан кейін Алсынов пен оның ата-анасынан тінту жүргізілді. Үкім шығару қарсаңында Росфинмониторинг Алсыновты экстремистер мен террористер тізіліміне енгізді.
15 қаңтар күні Алсыновтың сотына Баймақ қаласына Башқұртстанның әртүрлі қалаларынан 3 мыңға жуық адам жиналған. Алайда Фаил Алсыновқа сот 4 жыл бас бостандығынан айыру туралы үкім шығарған. Дегенмен соттың бұл шешімімен келіспейтінін жеткізген Алсынов оны қолдауға жиналған жұртшылыққа зор алғысын білдірді. Жиналған жұртшылық Алсыновты әкетіп бара жатқан полиция көлігіның жолын бөгеп, бірнеше сағат бойы жібермей қойған. Ақыры күш құрылымы көзден жас шығаратын отшашу пайдаланып, дубинкамен де ұрып, кейбірін қамауға алып, жолды ашуға тырысқан. Осылайша, башқұрттардың толқынысы кең көлемде сипат алды.
Якутиядағы наразылықтың себебі неде?
Ал Якутиядағы наразылық тұрмыстық деңгейде басталған. 18 жастағы жігіт түнгі клубта көңіл көтерген. Онда Намыс ұлысының 23 жастағы тумасы мен оның арасында жанжал болған. Келесі күні 23 жастағы жігіт таныстарын, соның ішінде 26 жастағы ер адамды ертіп, жанжалды бастаған адамның үйіне барған. Сол жерде пышақ кезеніп, 3 адам зардап шеккен. Олардың бірі ауруханада қайтыс болған. Бұл туралы mk.ru басылымында жарияланды.
Бұл оқиға жергілікті тұрғындардың наразылығын тудырып, 24 қаңтар күні Якутскіде жергілікті уақыт бойынша сағат 12-ден 13-ке дейін келісілмеген митинг өтті. Алым Жеңіс алаңында жарияланды. 6 орындық автобус алаңды қоршап алғандықтан, митингке қатысушылар 12:10-ға дейін көліктерінен шығуға батылы бармады. Осыдан кейін алаңда шағын топтар жинала бастады.
Сәлден кейін жиналғандарға полиция бастығының қоғамдық тәртіпті қорғау жөніндегі орынбасары Олег Лебедь шығып, жиналғандарды тыныштандыруға тырысты.
«Кісі өлтіруші ұсталды. Ол да сіз сияқты Ресей азаматы. Біз оны ұстадық, нәтиже болады. Жігіттер, бұл не жиналыс?» - деді ол.
Көп ұзамай қатысушылар Орджоникидзе алаңына ойысып, кезекші полицейлерді көріп, Ленин алаңына жүгірді. Мұнда тәртіп сақшыларының шыдамы таусылып, олар жиналғандардың кейбірін ұстап, жүк көліктеріне қамады. Алайда олар қатты қарсылық көрсетпей, сағат 13.00-де митинг аяқталды.
Якутия басшысы Айсен Николаев болған оқиғаға қатысты түсініктеме берді.
«Қоғамдық қауіпсіздік пен құқық бұзушылықтың алдын алуды, оның ішінде мигранттарды бақылау шараларын күшейтуді тапсырамын. Қоғамды тұрақсыздандыру әрекетін қатаң түрде тоқтатайық», - деген ол сондай-ақ Якутск тұрғындарын тарап жатқан заңсыз шақыруларға жауап бермеуге шақырды.
Тәжік қауымының төрағасы Ходи Оев те үнсіз қалмай, республика тұрғындарына үндеуін жариялады.
«Кінәлі адам заңның барлық қатаңдығымен жазаланады. Біз Ресейдің барлық заңдарын сақтаймыз. Якутияда тұратын тәжіктердің атынан болған оқиғаға шын жүректен өкінеміз және көңіл айтамыз», - деді Оев.
Болған оқиғаға күдікті Мұхамад Одинаев бұған дейін 2022 жылы қарақшылық жасағаны үшін сотталған. Үйленбеген, баласы жоқ, Ресей Федерациясының азаматы, жеткізу бойынша жұмыс істейді. Якутск қалалық сотында бұлтартпау шарасын таңдау бойынша сот отырысы өтіп, ол 2 айға қамауға алынды.
Айта кету керек, Якутскіде Тәжікстанның тумалары көп емес. 2022 жылы «Сомониен» тәжік қауымдастығының басқарма төрағасы Музаффар Сангалиев өзінің сұхбаттарының бірінде хабарлағандай, республикада 5 мыңға жуық тәжік өмір сүрген, оның 2 мыңы Ресей азаматтығына ие болған.
Естеріңізге сала кетейік, Якутскіде ұлтаралық алауыздық негізінде наразылықтар 2019 жылы өткен болатын. Яғни белгісіз адам Якутия тұрғынын күшпен көлікке отырғызып, гараждарға апарып, зорлап, содан кейін оны таныстарының автокөлік шеберханасына тастап кеткен. Жәбірленуші полицияға арызданған. Күдікті Қырғызстанның тумасы болып шықты. Онымен бірге екі танысы да ұсталған.
Зорлау туралы хабарламадан бірнеше сағат өткен соң, мессенджерлерде көшеге шығып, «саха халқының бірлігін» көрсету туралы үндеу тараған. Нәтижесінде қала орталығындағы Комсомол алаңында 200 адамның қатысуымен көшіп-қонуға қарсы стихиялық митинг жиналды.
Осы оқиғадан кейін республика басшысы Айсен Николаев Якутияда шетелдік жұмысшыларды жалдауға тыйым салу туралы Жарлыққа қол қойды.
