NYT: Израиль билігі лаңкестермен сөз байласты

Израильде экстремизм маргиналды идеология болудан қалды, деп жазады NYT. Газадағы заңсыз еврей қоныстары заңнан жоғары болып шықты және бүкіл мемлекетті өз дегеніні көндіре алды. Арнайы репортаж авторлары бұл оқиғаның жан түршігерлік жай-жапсарын ашты, деп хабарлайды sarbaz.kz.

Бұл мақала үш бөлімнен тұрады. Олардың біріншісі Газа секторы мен Иордан өзенінің батыс жағалауындағы еврей қоныстарының заңнан қалай жоғары болғанын айтады. Екінші бөлімде экстремистер тек палестиналықтарды ғана емес, сонымен бірге бейбітшілік орнатуға тырысқан израильдік шенеуніктерді де нысанаға алғанын көрсетеді. Соңғы, үшінші бөлімде бұл қозғалыс тұтас бір мемлекетті қалай бағындыра алды деген сұрақ қарастырылады. Олар бірлесе отырып, радикалды идеологияның маргиналды болудан қалып, израильдік саясаттың перифериясынан дәл жүрегіне қалай ауысқаны туралы әңгімелейді.

I БӨЛІМ. ЖАЗАДАН ҚАЛМАУ

Біздің көптеген сұхбаттастарымыз (кейбіреулері аты-жөнін атамауды сұрады және олар көпшілік алдында алғаш рет сөйлеп отыр) ондаған жылдар бойы жалғасып келе жатқан еврейлердің палестиналықтарға қарсы зорлық-зомбылығы туралы ғана емес, сонымен қатар Израиль мемлекетінің оны жүйелі түрде елемейтіні туралы айтты. Біз адекватты қарсылыққа тап болмай, бірте-бірте израиль қоғамының шеткі бөлігінен өзегіне көшкен қылмыстық ұлтшыл қозғалыс туралы айтып отырмыз. Бұл Израиль қоныстанушыларының зорлық-зомбылығын қабылдағысы келмейтін үкімет ішіндегі дауыстардың қалай беделін түсіріп, үнсіздікке мәжбүр болғаны туралы есеп. Бұл оккупацияның оның демократиясының тұтастығына қалай қауіп төнгені туралы бірінші рет Израиль шенеуніктерінің өздерінен естіген ашық әңгіме, – деп жазады басылым.

7 қазанда ХАМАС-тың Израильге жасаған қанды шабуылы және одан кейінгі Газа секторын аяусыз басып алуы мен бомбалауы Израильдің Палестина автономиясы мәселесін шеше алмайтындығына әлемнің назарын арттыра түсті. Бірақ оккупацияның Израиль құқығы мен демократиясы үшін ұзақ мерзімді салдары дәл осы Батыс жағалауда анық болды.

7 қазаннан кейін қаралған отыздан астам істің үлгісі Израильдің құқықтық жүйесінің ыдырауының таңғаларлық ауқымын көрсетеді. Мал ұрлығы, зорлық-зомбылық және өрт қою сияқты әртүрлі қылмыстарды қамтитын істердің ешқайсысы бойынша күдіктілерге айып тағылған жоқ. Бір жағдайда, ішкі әскери меморандумға сәйкес, израильдік қоныстанушы ЦАХАЛ сарбазының көзінше палестиналықты асқазанға атып өлтірген, бірақ полиция оқ атушыдан қылмысқа күдікті ретінде емес, тек 20 минут жауап берді. Істерді зерделеу барысында біз израильдік құқық қорғаушылардың полицияны палестиналықтарға қарсы қылмыстарды тергеуге шақырған жазбаларын тыңдадық. Кейбір жазбаларда полицейлер бұл ауылдардың қай жерде орналасқанын білмейміз деген желеумен оқиға орнына барудан бас тартады. Бір жағдайда олар тіпті құқық қорғаушыларды анархист деп келекелеген. Израиль ұлттық полициясының өкілі біздің тұжырымдарымызға түсініктеме беру туралы бірнеше рет өтініштерге жауап бермеді, – деп жазады автор.

Бұл істерде көрсетілген зорлық пен жазасыздық 7 қазанға дейін болған. Қазан оқиғасына дейін де зорлық-зомбылық оқиғаларының саны тұрақты дерлік өсті. Израильдің адам құқықтарын қорғау ұйымы Йеш Дин 2005 жылдан 2023 жылға дейін Батыс жағалаудағы израильдік қоныстанушылар жасаған 1600-ден астам зорлық-зомбылық жағдайын қарап шығып, тек 3% ғана сотталғанын анықтады. 1996-2000 жылдар аралығында Бас қауіпсіздік қызметін басқарған Ами Аялон Израильдің жүйелі түрде заңды орындамағанына алаңдайды. Оның айтуынша, бұл төтенше жазасыздық Израиль басшылығының бұл мәселеге көптен бері немқұрайлы қарағанын көрсетеді.

Басып алынған аумақтар мен олардың тұрғындарының тағдырына қатысты келіспеушіліктер құқық қорғау органдарының күрделі, тіпті бұлыңғыр үлгісін тудырды. Оның негізінде екі бөлек және тең емес әділ сот жүйесі жатыр: бірі еврейлер үшін, екіншісі палестиналықтар үшін, – делінген мақалада.

II БӨЛІМ. ЕСКЕРТУ

Президент Хейм Герцог Израильдің Бас қауіпсіздік қызметі мен Әділет министрлігінің ұсынымдарына қайшы, қастандық жасағандарға кешірім жасау және жазаны жеңілдету туралы бірқатар шешімдерге қол қойды. Оларды босатып, отырықшы қауым батырлар ретінде қарсы алды. Олардың кейбірі мемлекеттік органдарда және бұқаралық ақпарат құралдарында көрнекті қызметтерді иеленді.

Солардың бірі, қазір қоныс аударушылар қозғалысының жетекшілерінің бірі Узи Шарбав таяуда өткен конференцияда израильдік қоныс аударушылардың Газаға қайта оралуын жақтап сөйледі.

Соңғы онжылдықтарда арабтарға қарсы лаңкестік әрекеттерге қатысқан еврейлердің барлығы дерлік түрме жазасын айтарлықтай қысқартты. Осы адамдардың кейбірі тұтқындалған кезде еврей бөлімінің бастығы болған Гиллон олар бостандыққа шыққан кездегі әділетсіздікті сезінгені туралы айтады. Бірақ одан да маңыздырақ, оның айтуынша, бұл кешірімдердің қоғамға және арабтарға қарсы лаңкестік әрекеттер жасауды ойлайтын кез келген адамға жіберетін хабарламасы болды.

1987 жылы Газадағы бірқатар қақтығыстар басып алынған аумақтар мен Израильде палестиналықтардың жаппай көтерілісіне әкелді. Бірінші интифада, белгілі болғандай, ол кезде үшінші онжылдықта болған оккупацияға деген ашу-ыза туды. Келесі алты жылда палестиналықтар израильдіктерге тастармен және молотов коктейльдерімен шабуыл жасап, ереуілдер мен бойкоттар ұйымдастырды. Израиль көтерілісті басу үшін мыңдаған сарбаздарын жіберді, – деп жазады басылым.

Израиль қоныстанушыларының оккупацияланған аумақтардағы палестиналықтарға қарсы шабуылдары жиілеп барады. 2005 жылы Израильдің жалпы қауіпсіздік қызметінің еврей бөлімі ірі тас жолда көліктерді жару үшін 700 литр бензинді пайдаланып, Израильдің Газадан шығуын бәсеңдетуге бағытталған жоспар туралы ақпарат алды. Хабарлама бойынша әрекет еткен полиция Израильдің орталығында алты адамды қамауға алды. Олардың бірі Батыс жағалаудағы азаматтық әкімшілік істерді басқаратын болашақ министр Безалел Смотрих болды.

III БӨЛІМ. ЖАҢА ҰРПАҚ

Оңшыл премьер-министрдің билікке келуі израильдік қоныстанушылар арасында үкіметке қарсы қауіпті көңіл-күйдің таралуына тосқауыл қою үшін ештеңе жасаған жоқ. Каханистердің жаңа ұрпағы өздеріне қарсы тұруы мүмкін немесе оларға жеткілікті қамқорлық жасамаған израильдік саясаткерлерге ғана емес, сонымен бірге демократиялық Израиль мемлекеті тұжырымдамасына қарсы да радикалды әрекет ете бастады.

Өздерін Hilltop Youth деп атайтын топ сионистік мемлекетті толығымен жоюды жақтады. Атасының есімі Мейір Каханенің атымен аталған Мейр Эттингер атасының көзқарасын қалыпты етіп көрсеткен Hilltop жастарының көшбасшысы болды.

Хиллтоп жастарының бұрынғы мүшесі, ол сөздері үшін оған зиян тигізуі мүмкін деп қорқатындықтан, аты-жөнін жасырғысы келеді, ол достарымен Батыс жағалаудағы заңсыз төбе басындағы елді мекенді қалай пайдаланып, палестиналық көліктерге тас лақтырғанын еске алады.

Hilltop Youth тобының бұрынғы мүшесі ол радикалды тактикаларды қолдана бастағанда және Эттингер палестиналықтарды өлтіру туралы ашық айтқан кезде ол топтан алшақтай бастағанын айтады. Ол өзін полиция ақпаратшысы ретінде ұсынды және 2015 жылы полиция барлау қызметкерлерімен кездесу кезінде ұйымның жолында тұрған кез келген еврейлерге соққы беру үшін топтың кісі өлтіру жоспарларын ашты.

Ол полицияға нысаналарды таңдау үшін палестиналық үйлерде қалай барлау жүргізгенін айтып берді. Полиция тергеуді бастауы мүмкін еді, дейді топтың бұрынғы мүшесі, бірақ олар шабуылды жоспарлаған адамдардың аты-жөнін де сұрамады.

Биньямин Нетаньяхудың бұрын-соңды болмаған алтыншы мерзімге премьер-министр болуға бел байлауының бағасы болды: ол бір кездері бас тартқан қозғалыспен одақ, бірақ Израиль оңға қарай жылжыған сайын саяси негізгі ағымның бір бөлігіне айналды. Қазіргі уақытта пара алу және басқа да сыбайлас жемқорлық қылмыстары бойынша сотталып жатқан Нетаньяху көптеген партиялар оған қосылғысы келмейтінін жариялағаннан кейін коалиция құру әрекетінде бірнеше рет сәтсіздікке ұшырады. Ол Итамар Бен-Гвирдің Еврей күш партиясы және Безалел Смотрихтің Діни сионистік партиясымен одақ құру туралы келіссөздерге жеке қатысып, оларды коалициялық үкімет құруға тырысқан кез келген адамның ең ықпалды ойыншыларына айналдырды. 2022 жылдың қарашасында бәс өз жемісін берді: әсіре оңшылдардың маңызды қолдауына ие болған Нетаньяху билікке қайта оралды, – деп жазады басылым.