Олардың арасында саяси қайраткерлер де, «Изз ад-Дин әл-Кассам» бригадасының әскери командирлері де бар
7 қазан, сенбі күні таңертең ХАМАС-тың Израильге жасаған ауқымды әрі жойқын шабуылынан кейін әлем елдері Палестина шапқыншылығын ұйымдастырушылар туралы ойлана бастады. Бұл Израиль барлау агенттіктерін де таң қалдырды. Сонымен ХАМАС қозғалысының басында кімдер тұр? Толығырақ Sarbaz.kz материалында.
ХАМАС шенеуніктерінің көпшілігі – Газа секторын бақылайтын әскерилендірілген Палестина тобы. Олар кейде бет-жүздерін бетпердемен жасырып, бұқаралық ақпарат құралдарында пайда болады. Ұйымның бірнеше ықпалды Басқарма мүшесі өмірінің көп бөлігін Израильдің барлау қызметтерінен жасырумен өткізген.
BBC агенттігі ХАМАС-тың ең көрнекті көшбасшыларының тізімін жариялады. Олардың арасында саяси қайраткерлер де, «Изз ад-Дин әл-Кассам» бригадасының әскери командирлері де бар.
МҰХАММЕД ДЕЙФ
Дейф – ХАМАС-тың Израильге Газа секторынан кірген жерасты өткелдері құрылыс жобасының авторы.
Дейфтің шын аты Мұхаммед Диаб Әл-Масри (Әбу Халед немесе Әл-Дейф деп те аталады). Ол «Изз ад-Дин әл-Кассам» бригадасының әскерилендірілген ХАМАС қанатын басқарады. 1965 жылы Газада дүниеге келген.
Палестиналықтар оны ХАМАС-тың «басты миы» деп атайды. Ал израильдіктерге ол «өлім хабаршысы» немесе «тоғыз жаны бар жауынгер» ретінде белгілі.
Дейф Газа Ислам университетінде оқыған. Студент кезінде ол актерлік өнерге, жалпы театрға деген қызығушылығы зор болған. Тіпті ол сахна тобын да құрған.
1987 жылы ХАМАС-тың құрылуы туралы жарияланған кезде Дейф соның қатарына алғашқылардың бірі болып кірген. 1989 жылы оны Израиль билігі тұтқындап, тек ХАМАС әскери аппаратында жұмыс істегені үшін сот пен тергеусіз 16 ай бойы темір торда ұстаған.
Түрмеде отырған кезінде Дейф Закария Әл-Шорбаги және Салах Шехадемен израильдік сарбаздарды басып алу мақсатында ХАМАС-тан бөлек топ құру туралы келіссөздер жүргізген.
Түрмеден босап шыққаннан кейін Дейф «Изз ад-Дин әл-Кассам бригадаларын» біртұтас әскери құрамға айналдырып, оның негізін қалаушылардың бірі болды (бірнеше бригаданың жетекшілерімен бірге).
Ол сонымен қатар ХАМАС содырлары Израиль аумағына жол тосқауылдарын айналып өтіп, көптеген зымыранды ұшыруды қолдайтын туннельдер салу схемасын жасады.
1996 жылдың басында оны террористік актілерге бомба жасаған Яхья Айяшты өлтіруге жауап ретінде кек алу операциялары сериясының жоспарын әзірледі және тікелей басшылық етті (автобус жарылыстарында 50-ге жуық израильдік қаза тапты), сондай-ақ 1990 жылдардың ортасында үш израильдік сарбазды тұтқындауға және өлтіруге қатысты деп айыптады.
2000 жылы Израиль билігі оны қолға түсіріп, қайтадан түрмеге қамады. Бірақ Дейф қашып кетіп, Израиль содан бері одан көз жазып қалған. Ол әлі де басқан ізін жасыруға тырысады.
Израильдіктерге Дейфтің үш түрлі фотосуреті ғана белгілі. Бір фотосуреті бірнеше жыл бұрын түсірілген. Ол кезде жастау болған. Екінші фотода бетпердемен түсірілген. Үшіншісінде оның бір көлеңкесі көрінеді.
Оның өміріне жасалған көптеген қастандықтың ішіндегі ең сұрапылы 2002 жылы болған. Дегенмен су ішері бар Дейф жанкештілікпен тірі қалып, бірақ жарақат салдарынан бір көзінен айырылған деседі. Израиль билігінің хабарлауынша, басқа да қастандықтар кезінде ол аяғы мен қолынан да айырылып, қазір тіпті әрең сөйлейді-мыс.
2014 жылы Израильдің сегіз аптаға жуық Газа секторындағы операциясы кезінде Израиль әскері оның әйелі мен екі баласын өлтірген. Бірақ Дейфтің өзі бұл жолы да қашып үлгеріпті.
Ол «Әбу Халед» деген лақап атқа «Клоун» пьесасында осы есіммен кейіпкердің рөлін сомдау арқылы ие болыпты. Нағыз Әбу Халед, тарихи тұлға, ерте орта ғасырларда өмір сүрген.
«Дейф» сөзінің мағынасы араб тілінен аударғанда «қонақ» дегенді білдіреді. Ол мұндай лақап атты ұзақ уақыт бойы еш жерде қалмайтындықтан, таңдаған көрінеді. Өйткені ол әр түнді жаңа жерде өткізеді. Сондықтан оны Израиль барлау агенттері іздеп таба алмайды.
МАРВАН ИССА
Израильде Марван Иссаны «сөздің емес, істің адамы» деп атайды, себебі ол асқан ақылды әрі тапқыр.
Марван Исса немесе «көлеңке адам» – Мұхаммед Дейфтің оң қолы. Ол «Изз ад-Дин әл-Кассам» бригадалары бас қолбасшысының орынбасары. ХАМАС Саяси кеңесі мен қозғалыс әскери бюросының мүшесі.
Иссаның ХАМАС-қа қатысы болуына байланысты (ол өте жас кезінде кірген) Израиль барлау агенттіктері оны бес жыл бойы қамауда ұстаған.
Израильдіктер ол тірі тұрған кезде ХАМАС-ты «интеллект соғысы» бойынша жеңу қиын деп санайды. Өйткені олар Иссаның ақылдылығы соншалықты ол тіпті «пластиктен металл жасай алатындай әккі» деп есептейді.
Жас кезінде Исса баскетболшы ретінде болашағынан зор үміт күттірген. Бірақ оның спорттық карьерасы нәтижелі болмады. Өйткені оны 1987 жылы Израиль барлау агенттіктері ХАМАС-пен байланыс жасады деген айыппен тұтқындады.
10 жылдан кейін, 1997 жылы оны Палестина әкімшілігі қайтадан тұтқындап, үш жылдан кейін, 2000 жылы, екінші интифада басталған кезде ғана бостандыққа шықты.
Түрмеден шыққаннан кейін Исса «әл-Кассам» бригадаларының әскери құрылымын дамытуда шешуші рөл атқарды.
ХАМАС-тағы жоғары лауазымына байланысты ол Израильдегі іздеушілер тізімінде тұр. 2006 жылы ХАМАС әскери басшылығының кездесуі кезінде Израильдің барлау агенттіктері оған қастандық жасаған. Содан Исса ауыр жарақат алып, бірақ тірі қалған.
2014 және 2021 жылдары Газа секторына екі рет жасалған ауқымды шабуылда да Израиль авиациясы оның үйін екі рет зымыранмен атқылаған. Нәтижесінде Иссаның ағасы көз жұмып, бірақ оның өзі тағы да сытылып шыққан.
2011 жылға дейін барлау агенттіктері оның түр-келбетін де білмеген. Оның бет-жүзі Израиль мен ХАМАС өкілдерінің тұтқындарды өзара айырбастау үшін кездесу кезінде түсірілген топтық суретте пайда болған. Израиль барлау агенттіктеріне ол Әбу әл-Бараа деген атпен де белгілі.
Палестиналықтардың соққысының жойқын болуы, мұндай ауқымды шабуылды ұйымдастыру деңгейі және барлау әрі техникалық қолдау топтарымен соққы бөлімшелерін нақты үйлестіру, сондай-ақ содырлардың елдімекендер мен әскери нысандарға шабуыл жасауға айқын баса назар аударуы, израильдіктердің пікірінше, «көлеңке адамның» операция дайындығына қатысқандығын көрсетеді.
ЯХЬЯ СИНВАР
2015 жылдың қыркүйегінде Синвардың есімі америкалық «халықаралық террористер» тізімін толықтырды.
ХАМАС қозғалысының жетекшісі және оның Газа секторындағы саяси бюросының басшысы Яхья Ибрахим әл-Синвар 1962 жылы дүниеге келген. Ол Израильдің әлеуетті агенттерін анықтаумен және Израиль барлау және барлау қызметтерінің белгіленген қызметкерлерін қадағалаумен айналысатын «Мажд» деп аталатын ХАМАС қауіпсіздік қызметінің негізін қалаған.
Синвар үш рет қамауға алынған. Бірінші рет 1982 жылы, ол төрт ай әкімшілік қамауда болған.
1988 жылы Синвар үшінші рет қамауға алынып, өмір бойына бас бостандығынан айырылған. Алайда ол жазасын өтеп жатқанда израильдік сарбаз Гилад Шалит ХАМАС-қа тұтқынға түсіп, оның танкі содырлардың зымыранымен атылған.
Шалиттің жағдайы Израильде үлкен резонанс тудырып, оны қолдау үшін көптеген ауқымды демонстрациялар ұйымдастырылған. Сержантты босату үшін ел билігі кез келген шараға баруға дайын болды. Ақырында, бес жылдан кейін, 2011 жылы ол Израиль түрмелерінде жазасын өтеп жатқан мыңнан аса палестиналыққа айырбастау арқылы кепілге алынды.
ХАМАС және ФАТХ-тың басқа мүшелерімен бірге, олардың қатарында Яхья Синвар да болды. Бостандыққа шыққаннан кейін ол ХАМАС қозғалысының көрнекті жетекшілерінің бірі ретінде қайтадан саяси бюродағы өз орнына жайғасты.
2015 жылдың қыркүйегінде АҚШ Конгресі Синвардың есімін «халықаралық террористер» тізіміне енгізді.
2017 жылдың 13 ақпанында ол Исмаил Ханияның орнына Газа секторындағы ХАМАС саяси бюросының басшысы болып сайланды.
АБДУЛЛА БАРГУТИ
Детонаторлардан басқа, «Инженер» картоптан жарылғыш заттар мен улы материалдар өндірісін құрды.
Баргути 1972 жылы Кувейтте дүниеге келген. Бірақ 1990 жылы екінші Парсы шығанағы соғысынан кейін Иорданияға қоныстанған.
Иордания азаматтығын алғаннан кейін ол Оңтүстік Корея университетіне оқуға түсіп, үш жыл инженер-электрик мамандығы бойынша оқыған. Онда ол жарылғыш заттарды өндіруді үйренген. Палестинаға кіруге рұқсат берілгенін білген соң ол диплом алуға талпынбаған.
Айналасындағылар үшін жарылғыш заттар дағдылары құпия болып қала берді. Бір күні Батыс жағалаудағы шалғай аймаққа кіріп, ол өзінің немере ағасы Біләл Әл-Баргучиге не істей алатынын көрсеткен. Біләл өзінің командиріне көргендері туралы айтқан соң Абдулла Баргути «әл-Кассам» бригадаларының қатарына қосылуға шақырылған.
Онда Абдулла «Инженер» деген лақап атқа ие болды. Өйткені ол детонаторлардан бөлек, картоптан жарылғыш заттар мен улы заттар өндірісін құрды.
Өз қаласындағы қоймаларының бірінде Баргути іс жүзінде әскери зауыт жұмысын жабдықтаған.
2003 жылы оны Израиль арнайы күштері кездейсоқ тұтқындап, үш ай тергеу жүргізген.
Баргути ондаған израильдіктің өліміне жауапты деп саналады. Сондықтан екінші сот ісіне оған қарсы көптеген қаза тапқандардың отбасы мүшелері қатысты.
Ол Израиль Әділет тарихындағы ең ұзақ түрме жазасына кесілді. Бүкіл сот төрелігі тарихында: 67 рет өмір бойына бас бостандығынан айыру, тағы 5200 жыл бас бостандығынан айыру туралы үкім шықты.
Біраз уақыт бойы ол жалғыз адамдық камераға қамалды. Бірақ сол жерде ол аштық жариялап, оны кері қайтаруға тура келді.
Баргути түрмеде «Көлеңке ханзадасы» деген кітап жазып, өз-өзін шоқындыру рәсімінен өткізді. Кітапта ол өзінің өмірі мен басқа да тұтқындармен жүргізген операциялары туралы егжей-тегжейлі жазады. Онда Израильдің әскери блок бекеттері арқылы жарылғыш заттарды алып өткені, қашықтан бомбалау және басқа да операциялары туралы айтылады.
ИСМАИЛ ХАНИЯ
Исмаил Хания – ХАМАС қозғалысы саяси бюросының басшысы және Палестина автономиясының оныншы басшысы.
Исмаил Абдель Салам Хания, лақап аты Әбу әл-Абд палестиналық босқындар лагерінде дүниеге келген. Ол ХАМАС қозғалысының саяси бюросын және Газадағы Палестина автономиясының үкіметін басқарады. Премьер-министр ретінде ол 2006 жылдан бері қызмет етіп келеді.
1989 жылы Израиль оны үш жылға түрмеге қамады. Ал осы мерзім аяқталғаннан кейін Хания (бірқатар ХАМАС басшыларымен бірге) Марж Әл-Зухурға – Израиль мен Ливан арасындағы бейтарап аймаққа апарылды. Онда ол тағы бір жылын өткізді.
Осыдан кейін ол Газаға оралып, 1997 жылы ХАМАС қозғалысының рухани жетекшісі Шейх Ахмед Ясиннің хатшысы және оң қолы болды. Бұл оның позициясын едәуір нығайтты.
2006 жылы 16 ақпанда ХАМАС Ханияны Палестинаның премьер-министрі етіп тағайындады және ол сол айдың 20-сында өз қызметіне кірісті.
Бір жылдан кейін Хания үкіметін Палестина ұлттық әкімшілігінің президенті Махмуд Аббас таратты. Алайда ХАМАС бұл шешімді заңсыз деп жариялап, кабинет Газа секторын бақылауды тиімді басып алып, жұмысын жалғастырды.
Ондағы билік үшін қанды күрес бір аптаға, яғни Аббас бастаған ФАТХ қозғалысының өкілдері ақыры Газадан шығарылғанға дейін созылды. Алайда содан бері Хания ФАТХ-ты бірнеше рет бейбітшілік орнатуға шақырды.
2017 жылдың 6 мамырында ол ХАМАС Саяси бюросының басшысы болып сайланды. Дәл осы лауазымда 2022 жылы ол Ресейге барды. Оны РФ Сыртқы істер министрі Сергей Лавров қабылдады. ХАМАС тарапы Ресейдің сыртқы саясатының көптеген ұстанымдарымен бөлісетінін мәлімдеді.
Ол сондай-ақ Мемлекеттік Дума депутаттарының алдында сөз сөйлеп, Қазанға барып, Татарстан басшысы Руслан Миннихановпен кездесті.
Төрт жыл бұрын АҚШ Мемлекеттік департаменті Ханияны террорист деп таныды.
ХАЛЕД МАШААЛЬ
Машааль – ХАМАС қозғалысы негізін қалаушыларының бірі, құрылған күннен бастап саяси бюро мүшесі.
Халед Машааль, «Әбу әл-Валид» 1956 жылы Иорданияның батыс жағалауындағы Сильвад ауылында дүниеге келген. Онда бастауыш білім алған, ал отбасымен Кувейтке көшіп, мектепті сонда бітірген.
Машааль – ХАМАС-тың негізін қалаушылардың бірі әрі құрылғаннан бергі қозғалыс жетекшілерінің бірі. 1996 жылдан 2017 жылға дейін ол ХАМАС Саяси бюросының президиумын басқарды. Ал 2004 жылы Шейх Ахмед Ясин қайтыс болғаннан кейін ол қозғалыс жетекшісі болып тағайындалды.
1997 жылы Израиль премьер-министрі Беньямин Нетаньяху Израиль барлау қызметінен (Моссад) Халед Машаальды өлтіру жоспарын құруды сұрады. Осыдан кейін көп ұзамай канадалық жалған төлқұжатпен «Моссадтың» 10 агенті сол кезде Машааль тұрып жатқан Иорданияға аттанды. Амманда серуендеп жүргенде Машаальды бақылауға алған агенттер оған улы зат берді.
Иордания билігі кісі өлтіру әрекеті туралы біліп, оған қатысы бар екі «Моссад» қызметкерін ұстады. Содан кейін Иордания королі Хусейн Израиль премьер-министрінен қолданылған токсинге қарсы антидот сұрады. Бірақ Нетаньяху бастапқыда бұлай етуден бас тартты.
Қастандық саяси резонанс тудырып, келеңсіз жағдайға АҚШ президенті Билл Клинтон араласып, Нетаньяхуды Иорданияға қажетті антидот беруге көндірді.
2006 жылы наурызда Машааль ХАМАС делегациясын Мәскеуге бастап барды. Онда ол Ресейдің Сыртқы істер министрі Сергей Лавровпен және бүкіл Ресейдің Патриархы Алексий II-мен кездесті. Келесі 2007 жылы Машааль Мәскеуге тағы барды.
11 жасында кеткен Машааль сол кеткеннен Газа секторына 2012 жылдың 7 желтоқсанында ғана оралды. Палестинаның Рафах бақылау бекетінде оны Палестина автономиясы жетекшілерінің делегациясы қарсы алды. Газа қаласына баратын жолдың бойында ұзын-сонар болып тұрған палестиналықтар Машаальды қошеметпен қарсы алды.
МАХМҰД ЗАХАР
Захарды ХАМАС құрылғаннан кейін алты айдан кейін Израиль барлау агенттіктері ұстады.
Махмуд Захар 1945 жылы Газа қаласында, палестиналық және мысырлық отбасында дүниеге келген. Балалық шағы Мысырдың Исмаилия қаласында өткен.
Ол мектепті толығымен Газада оқыған. Содан кейін Каирдегі Айн Шамс университетінде білім алған. 1971 жылы жалпы медицина бакалавры, ал 1976 жылы Жалпы хирургия магистрі дәрежесін алды. Оқуды бітіргеннен кейін Израиль билігі оның саяси көзқарасы үшін жұмыстан шығарылғанға дейін ол Газа және Хан-Юнис ауруханаларында дәрігер болып жұмыс істеді.
Захар ХАМАС саяси басшылығының ең беделді мүшелерінің бірі болып саналады.
1988 жылы, ХАМАС құрылғаннан алты ай өткен соң Махмұд Захар алты ай уақытын Израиль түрмелерінде өткізді. Ол сондай-ақ 1992 жылы Израиль Марж Әл-Зухурға әкеткен Палестина көшбасшыларының қатарында болды. Онда олар бір жыл бақылауда болды.
2005 жылы ХАМАС Палестина автономиясындағы жалпы сайлауда жеңіске жеткеннен кейін Захар Исмаил Ханияның жаңа Үкіметінде Сыртқы істер министрі болды. Ханиямен бірге Махмұд Аббас отставкаға кетіп, нәтижесінде палестиналықтар екіге бөлінді.
Бұған дейін Захардың Газа секторындағы үйіне Израильдің барлау агенттіктері 500 келіге жуық бомба тастаған. Алайда ол бұл қастандықтан аман қалған. Жарылыс салдарынан оның үлкен ұлы Халед көз жұмған. Бірақ оның өзі жеңіл жарақаттармен құтылған.
2008 жылы Захар екінші ұлынан да айырылды. Хоссам 15 қаңтарда Газа секторының шығысында Израиль рейдінде қаза тапқан «әл-Кассам» бригадасының 18 жауынгерінің бірі болды.
Перуде Захардың бірнеше эссесі, саяси баяндамалары және «Қазіргі қоғамының мәселелері... Құран тұрғысынан алғанда», «Күн астында орын жоқ» (Беньямин Нетаньяхудың «Күн астындағы орын» кітабына жауап ретінде жазылған), «Тротуарда» романы сынды бірқатар әдеби шығармалары сақталған.
