Sarbaz.kz

Соғыстың басында 16 жастан 50 жасқа дейінгі барлық ер азаматтар КСРО-ның бүкіл аумағында әскери бөлімдерде өткізілетін әскери дайындықтан өтуге міндетті болды. Sarbaz.kz өзінің тарихи материалында әскери резервтің ауқымды дайындығы мен «Жалпыға бірдей білім беру» («Всеобуч») деп аталатын шараның мәні туралы жазады.

«Жалпыға бірдей білім беру» («Всеобуч») деген 1918 жылы құрылған жалпы әскери дайындықты білдіреді.

Орта Азия әскери округінде (ОАӘО), Қазақ КСР әскери комиссариатында және облыстық әскери комиссариаттарда «Жалпыға бірдей білім беру» бөлімдері құрылып, аудандық әскери комиссариаттардың штатына 2-3 нұсқаушы енгізілді. Қазақстан аумағындағы оқу пункттері әскери бөлімдер мен әскери астық мекемелеріне бекітілді. Батальондарда комиссарлар, роталарда саяси нұсқаушы, взводтарда баяндамашылар, бөлімдерде үгітшілер болып негізінен аудандық, қалалық комитеттердің қызметкерлері, бастауыш партия ұйымдарының хатшылары тағайындалды.

1941 жылдың қазанында республикада жалпыға бірдей әскери дайындық басталды. Соның аясында 385 әскери оқу орталықтары құрылды, олардың 71% әскери комиссариаттар, ал қалғандары астық мекемелері мен Осоавиахим ұйымдарында болды. Осы пункттердің негізінде азаматтарды өндірісте әскери дайындықтан өткізу жұмыстары жүргізілді. Әскери дайындық сабақтарының күндері мен сағаттары әскери комиссариаттар тарапынан кәсіпорындардың қалыпты жұмысын бұзбайтын және өндіріске зиян келтірмейтіндей етіп белгіленді.

Әскери оқу орталықтарында оқу бөлімдерін жинақтау армия бөлімдеріндегі ұйым принципі бойынша жүргізілді, яғни отряд – 15 адам, взвод – 50, рота – 150, батальон – 450-500 адам. Бұл құрылым «Жалпыға бірдей білім беру» жауынгерлерінің әскери дайындығын армия бөлімшелерінің оқу-жаттығу жағдайына жақындатуға және оларды соғыс жағдайында бірлескен іс-қимылдар үшін жасақтауды жеделдетуге мүмкіндік берді. «Жалпыға бірдей білім беру» қабылданған барлық азаматтар өнеркәсіптік кәсіпорындар мен мекемелердегі оқу бөлімшелеріне, ал колхоздардағы орталық учаскелер мен фермаларға біріктірілді. Мектеп оқушылары мен университет студенттері оқу орындарында әскери дайындықтан өтті.

Материалдық базаны жасау үшін военкоматтар қару-жарақ, мүлік, Осоавиахим, әскери училищелер, запастағы әскери бөлімдердің оқу құралдары пайдаланылды. Көптеген қару-жарақ пен оқ-дәрілерді ОАӘО штаб-пәтері жеткізді.

Әскери дайындыққа бірінші кезекте 1923 және 1924 жылдары туған әскерге шақырылғандар мен 45 жасқа дейінгі дайындықтан өтпеген запастағылар тартылды. Ұлы Отан соғысы жылдарында халыққа «жалпы білім беру» бірнеше кезеңмен жүзеге асырылды. Осылайша, Қазақстанда соғыс біткенге дейін «Жалпы білім берудің» 7 кезеңі жүргізілді.

Әскери даярланған резервтің едәуір бөлігі Осоавиахим бөлімшелерінде, яғни Кеңестік қорғаныс ұйымында, Қызыл Крест қоғамы одағында және дене шынықтыру ұйымдарында дайындалды. 1941-1945 жылдары Қазақстанның Осоавиахим оқу бөлімдері мен ұйымдары 736 ұшқыш, 667705 атқыш, 16055 атты әскер, 42925 дабылшы, 18745 жүргізуші мен мотоциклші, 8568 матрос дайындады.

1941 жылдың 10 шілдесінен бастап республикада 6 және 2 айлық бағдарлама бойынша запастағы медбикелер курстары ұйымдастырылды, яғни 1750 әйелді қамтитын 50 топ жасақталды. Мейірбикелер мен жолсеріктердің барлық топтары тәжірибелік сабақтар өткізу үшін ауруханалар мен емханаларға бөлінді.

Әмбебап дайындықтың армия резервтерін дайындауға қосқан үлесі шынымен де орасан зор. Соғыс жылдарында мыңдаған адам арнайы дайындықтан өтіп, жауға жоспарлы қысқа жорық жасауға уақыт бермей, елді тез арада соғыс жағдайына келтіре алды.