Sarbaz.kz Таяу Шығыстағы қақтығыстың тарихына көз жүгіртіп көрді
Сенбі, 7 қазан күні Газа секторынан Израильге жасалған зымыран соққыларынан жүздеген адам қаза тауып, екі мыңнан аса адам жараланды. Израиль мен Палестина арасындағы бітпес дау, жауласу ертеректен бері тоқтамай келеді. Sarbaz.kz Таяу Шығыстағы қақтығыстың тарихына көз жүгіртіп көрді.
ҚАРУЛЫ ҚАҚТЫҒЫСТАР ТАРИХЫ
Израиль-Палестина қақтығысы 1947 жылы басталған. 29 қарашада БҰҰ Палестина аумағын араб және Израиль етіп, екі мемлекетке бөлу туралы қаулы қабылдады. Бірақ арабтар бұл ұсыныстан бас тартты.
1948 жылы 14 мамырда еврейлердің ұлттық кеңесі Израиль мемлекетінің құрылғанын жариялады (фотода).
Фото: Jewish Chronical/Heritage Images/Global Look Press
Ал 1948 жылдың 15 мамырына қараған түні Египет ұшақтары Тель-Авивке соққы жасады. Нәтижесінде бес араб мемлекетінің әскерлері израильдіктерге қарсы соғыс қимылдарын бастады.
Соғыс 1949 жылдың ақпанынан шілдесіне дейін жүрді. 24 ақпанда Израиль Египетпен, 3 сәуірде Иорданиямен, 20 шілдеде Сириямен бітімгершілік келісімін жасады. Ол келісімнің бәрі ұзаққа созылмады. Толығымен аумақтық мәселелер шешілмеді.
1967 жылы Египет, Сирия, Иордания, Ирак және Алжир елдерімен алты күндік соғыс болды. Израиль Иудеяны, Самарияны (Иордан өзенінің батыс жағалауы) және Газа секторын басып алды.
1972 жылы Мюнхенде өткен жазғы Олимпиадада палестиналықтар израильдік спортшыларға шабуыл жасап, кепілге алынған 11 адамның бәрі өлтірілді.
1973 жылы 6 қазанда еврей күнтізбесінің ең қасиетті күні саналатын «Қиямет күні» Египет Синайға, ал Сирия Голан биіктеріне шабуыл жасады. Бірақ кескілескен шайқастан соң әскерлер бұрынғы позицияларына оралды.
Кейін, 23 қазан күні атысты тоқтату туралы келісімге қол жеткізілді. Бұл соғыс 8,5 мың араб пен 2,8 мыңнан аса израильдіктің өмірін қиды.
1977 жылы 19-21 қараша күндері Египет президент Анвар Садат Иерусалимге барды. 1977 жылы желтоқсанда Египет, Израиль және АҚШ өкілдерінің бірқатар кездесулері өтті. Бірақ қақтығысты реттей алмады.
1987 жылы бірінші интифада болды (басып алынған аумақтарды босату немесе билікке қарсы көтеріліс – ред). Палестиналық арабтар 1967 жылы алты күндік соғыс кезінде бақылауға алынған аумақтарды қайтаруды талап етті. Бұл қақтығыс бірнеше жылға созылып, Ослода Израиль мен Палестинаны азат ету ұйымы арасында келісімге қол қоюмен аяқталды.
1994 жылы Палестина ұлттық әкімшілігі құрылды. Оған Газа секторы және Иордан өзенінің батыс жағалауындағы аумақтардың бір бөлігі қарады.
Халықаралық конференциялар да соғысушы тараптардың қақтығысын шешуге тырысты. Татуласудың әртүрлі нұсқалары ұсынылды. Араб мемлекеттерінің Израильдің егемендік құқығын мойындауы, екі жақтың да зорлық-зомбылық әрекеттерінен бас тартуы, Палестина тарапының барлық бұрынғы келісімдерді мойындауы, Израиль әскерлерін 1967 жылғы шекараларға қайтаруы және палестиналық босқындарды қайтаруы ұсынылды. Алайда бұлай болған жоқ.
2005 жылы Израиль Газа секторынан әскерлерді шығарып, барлық еврей қоныстарын жойды. Самарияның солтүстік бөлігіндегі төрт елдімекен қирады. Ал билік Палестинаның радикалды ХАМАС қозғалысын басып алды.
2006 жылдың 12 шілдесінде Израильдің «Хезболла» қорғаныс армиясының шекара патрульіне бір мезгілде шабуыл жасай отырып, «Нұрит» бекінісі мен Шломи шекаралас елдімекеніне зымыран-минометпен оқ атылды. Көтеріліс 2006 жылдың шілдесінен тамызына дейін созылды.
Фото:Israel Government Press Office
2006 жылдың 1 қазанында Ливанның оңтүстігін бақылау толығымен Ливан Үкіметінің армиясының бөлімшелеріне және БҰҰ бітімгершілігіне өтті.
2006 жылдан бастап Палестина ұлттық әкімшілігіндегі жағдай ФАТХ пен ХАМАС қозғалыстары арасындағы Палестина ішіндегі қақтығыспен тағы да қиындады.
Ал 2008 жылдан 2009 жылға дейін Газа секторында «Құйылған қорғасын» операциясы жалғасты. Ақыры Израиль мен Палестина топтары арасындағы бітімгершілікпен аяқталды.
2009 жылдың 3 қаңтарында Израиль армиясы Израильге қарсы оқ атқан әскери топтарды жою үшін Газа секторына құрлық шапқыншылығын бастады. Араб бұқаралық ақпарат құралдары бұл оқиғаны «Газа секторындағы қырғын» деп атады.
2021 жылдың мамырында Израиль-Палестина қақтығысының Қарулы шиеленісі қайта өршіді. 2014 жылдан бері қырғи-қабақ болған тараптардың зымыран мен әуе шабуылдарының салдарынан 300 бейбіт тұрғын қаза тапты, олардың арасында 12 бала болды.
ҚАЗІР ҚАЛАЙ БОЛЫП ЖАТЫР?
2023 жылдың 7 қазанында таңертең Израильде тағы да жарылыстар болды. ХАМАС қозғалысы Израильге қарсы жаңа ауқымды операцияның басталғанын мәлімдеп, Газа секторынан зымырандарды атқылады.
Фото: Ammar Awad / Reuters
Әр минут сайын өлім саны артып келеді. Осы уақытқа дейін жүздеген адам қаза тауып, 2000-нан аса адам жараланған.
Израиль елдегі әскери режимді ресми түрде растады. Премьер-министр Беньямин Нетаньяху қазірдің өзінде елдің соғыс жағдайында екенін мәлімдеді.
ИЗРАИЛЬ-ПАЛЕСТИНА ҚАРУЛЫ ҚАҚТЫҒЫСЫ БОЙЫНША ТАРАПТАРДЫҢ ҰСТАНЫМДАРЫ
Израиль қақтығысты соғыс жағдайы ретінде қарастырады, бейбіт жолмен реттеу мүмкін емес. Қазіргі уақытта жаппай бомбалау басталды, Газа секторын оқшаулау бойынша іс-шаралар жүргізілуде. Билік ХАМАС-ты толығымен жою мақсатында Газада кең ауқымды құрлық операциясын жүргізуге бел буды.
Фото: Yousef Masoud, AP
АҚШ: АҚШ Израильді ресми түрде қолдады. Қолдау аясында алғашқы әскери-көлік ұшағы оқ-дәрілермен Шығыс Жерорта теңізіне жіберілді.
Ресей Федерациясы: Палестина мәселесін Араб мемлекеттері лигасының қамқорлығымен тоқтату және бейбіт жолмен шешу қажеттілігі аталып өтті. Лавров Израильде немесе Палестинада тұратын Ресей Федерациясының барлық азаматтарын эвакуациялауға көмек сұрады.
Иран: Иран Палестинаны ашық қолдады. БҰҰ-дағы ел өкілдері ХАМАС-тың әскери операциясына қатысы жоқ деп мәлімдейді. Сонымен бірге, топ басшылары Иранға әскери қолдау көрсеткені үшін алғыс білдірді.
Сауд Арабиясы: Қақтығысты деэскалациялауға шақырады. Сонымен қатар корольдіктің бірқатар ресми өкілі қақтығыстың өршуіне Израильдің жауапты екенін атады.
Египет: Египеттің екінші далалық армиясы толық жауынгерлік дайындыққа келтірілді. Барлық қызметкерлер демалыстан шақырылды. Каир мен Александриядан Синай түбегіне қосымша күштер жөнелтілді. Әскери аэродромдардың дайындығы тексерілді.
Түркия: Ердоған Түркия қақтығысты бейбіт жолмен шешу үшін қолдан келгеннің бәрін жасауға дайын екенін мәлімдеді, сондай-ақ Тәуелсіз Палестина Мемлекетін құру қажеттігін атап өтті.